قراردادي است كه فروشنده بر اساس آن متعهد مي‌شود در سررسيد معين، مقدار معيني از دارايي پايه مشخص را به قيمتي كه الان تعيين مي‌كنند بفروشد و در مقابل طرف ديگر قرارداد متعهد مي‌شود آن دارايي پايه را با آن مشخصات خريداري كند و براي جلوگيري از امتناع طرفين از انجام قرارداد، طرفين به صورت شرط ضمن عقد، متعهد مي‌شوند مبلغي را به‌عنوان وجه تضمين نزد اتاق پاياپاي بگذارند و متعهد مي‌شوند متناسب با تغييرات قيمت آتي، وجه تضمين را تعديل كنند و اتاق پاياپاي از طرف آنان وكالت دارد متناسب با تغييرات، بخشي از وجه تضمين هر يك از طرفين را به عنوان اباحه تصرف در اختيار ديگري قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسيد با هم تسويه كنند.

ماهیت معاملات

معاملات آتی مبتنی بر تعهد در مقابل تعهد هستند. به عبارت دیگر فروشنده متعهد می­شود مقدار معینی از کالای خاص را در آینده در مقابل مبلغ معینی بفروشد و خریدار متعهد می­شود که آن­را خریداری نماید.

وجه تضمین (مارجین)

• وجه تضمین با تمام ویژگی­های آن می­تواند به عنوان شرط ضمن عقد قرارداد آتی مطرح شود.
• انتقال وجه تضمین یکی از طرفین قرارداد به دیگری، به صرف تغییر قیمت مبنای حقوقی قابل قبول ندارد. اما جهت حل این مشکل می­توان از دو راهکاری زیر استفاده کرد؛ 

1. طرفین قرارداد، مطابق شرط ضمن عقد، مبلغ معینی را به عنوان مارجین، نزد کارگزار ودیعه بگذارند و متعهد شوند متناسب با تغییرات آتی مبلغ مارجین به لحاظ حسابداری تغییر پیدا کند اما مارجین هریک از طرفین تا در ملیکت خود او باقی بماند تا روز که معامله به سررسید برسد یا یکی از طرفین بخواهد با واگذاری معامله به دیگری از معامله خارج گردد، در آن صورت در قبال واگذاری معامله (فروش) وجه تضمین نهایی (که ممکن است بیش­تر یا کم­تر از وجه تضمین اولیه باشد) را دریافت کرده و از قرارداد خارج می­شود.
2. طرفین قرارداد به کارگزار وکالت می­دهند متناسب با تغییر قیمت آتی بخشی از وجه تضمین طرفین در اختیار طرف دیگر قرار دهد و او اذن تصرف در آن اموال را داشته باشد تا در سررسید یا هنگام خروج از معامله باهم تسویه کنند.
   1. 1.  

دارایی پایه

• دارایی پایه در قرارداد آتی می­تواند انواع دارایی فیزیکی، ارز، سهام و سبد سهام و انواع اوراق بهادار اسلامی باشد.

• در قرارداد آتی سبد سهام، بایستی سبدپایه قابل تسلیم در سررسید باشد. به این معنی که اگر متعهد خرید قصد دریافت سبد پایه را داشته باشد متعهد فروش قدرت بر تسلیم آن را داشته باشد. این قدرت با نظر خبرگان بازار قابل احراز است.
• ماده: شروط زیر در در قرارداد آتی سبد سهام صحیح است؛

1. تعدیل سبد سهام در فرض اقدامات شرکتی ماننده افزایش سرمایه و تقسیم سود طبق مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار برای سبد مرجع آن سبد پایه؛
2. توافق طرفین مبنی بر تعدیل سبد پایه در فرض تغییر سبد مرجع؛
3. توافق طرفین قرارداد آتی و اختیار معامله سبد سهام مبنی بر اینکه در فرض توقف نماد برخی از سهام سبد پایه، مطابق مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار تسویه نقدی خواهد شد.
4. توافق طرفین قرارداد آتی و اختیار معامله سبد سهام مبنی بر اینکه در روز اول قرارداد تا سررسید، چنانچه در محاسبات سبد پایه، اعشار پیش بیاید (برای مثال 6/257 سهم باشد)  تسویه نقدی به مقدار اعشار در سررسید به عنوان شرط ضمن عقد صحیح و نافذ است.
   1. 1.  

تسویه نقدی قرارداد

• قراردادهای آتی با توافق طرفین قابل تسویه نقدی هستند.
  1. 1.  

عدم امکان تحویل دارایی در سررسید

• در صورتی که تمام یا بخشی از اوراق تأمین مالی موضوع قرارداد آتی در سررسید امکان تحویل نداشت، با توافق طرفین، در سررسید تحویل اوراق دیگری با ضرایب تعدیل معین ‌بلامانع است. همچنین، تسویه نقدی آن بخش از قرارداد آتی برمبنای توافق طرفین بلامانع است.
• در صورت عدم امکان تحویل دارایی با مشخصات تصریح شده، طرفین می­توانند در زمان انعقاد قرارداد توافق کنند که کالای دیگری از همان جنس که از نظر اوصاف و قیمت مشابه کالای اصلی است را با لحاظ ضریب تعدیل معین، موضوع عقد بیع قرار دهند.

 قرارداد آتی خاص (فوروارد[1])

انتقال قرارداد آتی خاص به دیگران به عنوان مصداق عقد بیع صحیح است.

سایر الزامات

• جهت جلوگیری از صوری شدن معاملات آتی نیاز است تا موارد زیر در آیین نامه ­ها گنجانده شود.

1. امکان تحویل دارایی پایه در صورت تمایل خریدار
2. سقفی برای حجم معاملات کل بازار، هر کارگزار و هر فروشنده در نظر گرفته شود تا از شکل­گیری بحران جلوگیری شود.
3. راهکاری برای شناسایی فروشنده آتی و میزان اعتبار او در نظر گرفته شود.

• توافق در خصوص قابل تغییر بودن قیمت در زمان سررسید، به دلیل جهل به قیمت، صحیح نیست. همچنین مرتبط کردن قیمت معامله به قیمت­های جهانی نیز صحیح نخواهد بود.

تبصره : در صورتی که تغییرات قیمت منضبط بوده و برای آن حداقل و حداکثری مشخص شده باشد، مثلا محدوده تغییرقیمت به اندازه وجه تضمین (ضمانت نامه) تعیین شود، یعنی ضمانت نامه اخذ شده، سقف نکول فرد را نشان دهد، غرر مرتفع شده و معامله صحیح خواهد بود.