مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار با همکاری انجمن مالی اسلامی ایران، نشست تخصصی با موضوع «مسئله اعتماد در بازار سرمایه و راهکارهای بهبود آن» را به صورت حضوری و آنلاین برگزار کرد. این نشست با حضور آقایان دکتر محمدعلی دهقان دهنوی عضو هیئت علمی دانشگاه و رئیس سابق سازمان بورس و اوراق بهادار و دکتر علی سعیدی عضو هیئت علمی دانشگاه و معاون اسبق نظارت بر نهادهای مالی و میثم حامدی، رئیس مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار برگزار شد.

میثم حامدی در آغاز این جلسه ضمن خیر مقدم به شرکت‌کنندگان و توضیح نسبت به اینکه این نشست یکی از پیش نشست‌های همایش سال 1402 است، توضیحاتی دربارۀ بحث اعتماد در بازار سرمایه مطرح نمود. وی با اشاره به اینکه موضوع اعتماد غالباً توسط مسئولین پس از بروز بحران در بازار سرمایه مطرح می‌شود، اذعان داشت در ادبیات متعارف بین‌المللی، واژه‌های مختلفی به‌عنوان اعتماد مطرح شده است. واژه‌هایی نظیر انتظارات سرمایه‌گذاران (Investors Expectations)، اطمینان سرمایه‌گذاران (Investors Confidence)، اعتماد سرمایه‌گذاران (Investors Trust)، حمایت از سرمایه‌گذاران (Investors Protection) و خوش‌بینی سرمایه‌گذاران (Investors Optimism) در ادبیات موضوع اعتماد، غالباً مشابه یکدیگر استفاده شده‌اند.

رئیس مرکز پژوهش سازمان بورس اظهار داشت، کمیسیون بورس اوراق بهادار ایالات‌متحده اطمینان سرمایه‌گذاران را به تمایل آن‌ها به استفاده از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بازار و استفاده از کانال‌های موجود برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه مبتنی بر ادراک آنها نسبت به ریسک و بازده، تعریف نموده است. در گزارش این کمیسیون، اطمینان به دو مؤلفه تقسیم ‌شده است: اول خوش‌بینی نسبت به ریسک و بازده بنیادی سرمایه‌گذاری‌ها؛ و دوم اعتماد نسبت به وجود حمایت در مقابل ناهنجاری‌ها در بازار سرمایه و احتمال زیان ناشی از اقدامات سایر ذینفعان. سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (OECD) هم گزارشی را به بحث اعتماد اختصاص داده و مؤلفه‌های اعتماد در بازارهای مالی را مشخص نموده است. پیش‌بینی‌پذیری رفتار (متکی بر تجربیات تاریخی) در بازار، اطمینان نسبت به حضور نهادی ناظر و وجود مقررات لازم برای حفظ انصاف و یکپارچگی بازار؛ و رفتار اخلاق‌مدار نهادهای مالی و سایر ذینفعان بازار به نحوی که منافع سرمایه‌گذاران تأمین شود، مؤلفه‌های اعتماد بر شمرده شده‌اند.

حامدی در انتها به این نکته اشاره کرد که شاخص‌هایی برای سنجش میزان اعتماد در بازارهای مالی وجود دارد که غالباً بانک‌ها پر اعتمادترین نهادهای بازارهای مالی هستند و بعد از آن صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بازار سهام و در نهایت شرکت‌های سهامی بزرگ قرار دارند.

در ادامۀ نشست، دکتر سعیدی به این موضوع اشاره کرد که اعتماد موضوعی است برگرفته از ثبات و از جمله موارد روانشناختی در بازار سرمایه محسوب می‌شود. سعیدی ضمن تأکید بر این نکته که اعتماد فرایند پیچیده‌ای است که به دست آوردن آن سخت اما از دست دادن آن به راحتی است، عوامل اثرگذار بر اعتماد در بازار سرمایه را به عوامل درونزا و برونزا تقسیم نمود. وی اذعان داشت، آنچه که در سال‌های اخیر موجب کاهش اعتماد در بازار سرمایه شده است، غالباً به عوامل برونزا مرتبط است، بیان داشت: در بازار سرمایه مدعی وجود بازار و اثرپذیری از نیروهای عرضه و تقاضا هستیم اما اقتصاد دستوری و مکانیسم‌های قیمت‌گذاری بر محصولات بورسی موجب شده است، مفهوم اقتصادی بازار دچار ابهام شود. سعیدی بر این موضوع تأکید کرد که انتظار حفظ یا برگرداندن اعتماد به بازار سرمایه صرفاً از سوی نهاد ناظر، انتظار اشتباهی است و در این فضایی که متلاطم است ابهاماتی به وجود می‌آید و اینکه در این فضا چگونه اعتماد می‌آید و چگونه اعتماد جلب شود کار دشواری است.

دکتر دهقان دهنوی در ابتدای سخنان خود درخصوص موضوع اعتماد، توجه مسئولین به ویژه نمایندگان مجلس به موضوع اعتماد در بازار سرمایه را مبتنی بر نیاز به پاسخ مسئولین به فشارهای عمومی نسبت داد و اذعان داشت، اعتماد از منظر ذینفعان مختلف مانند سرمایه‌گذاران خرد، سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و سایر ذینفعان متفاوت تعریف می‌شود. دهقان دهنوی ضمن اشاره به این موضوع که ممکن است سبز بودن بازار برای برخی به معنی اعتماد در بازار باشد و آن را به اشتباه مطالبه کنند، بر ضرورت نگاه علمی به مسئلۀ اعتماد و ترویج آن در بازار سرمایه تأکید نمود.

رئیس سابق سازمان بورس و اوراق بهادار اعتماد را در دو لایه تعریف نمود و اظهار داشت اعتماد و اطمینان به وجود مقررات مناسب و پیگیری انطباق با مقررات و استانداردهای مدون که سرمایه‌گذار با اعتماد بر آن‌ها در بازار فعالیت کند یک بخش از اعتماد و بخش دیگر آن راجع به رفتارها، روش‌ها و انتظارات سرمایه‌گذاران است. دهقان دهنوی به‌عنوان مثال اطمینان از عدم استفاده از اطلاعات نهانی و جریمه شدن مجرمین را مؤلفۀ اعتماد در بخش اول و مثال بخش دوم را توجه دولت به فرایندهای بازاری و ایجاد انتظارات منطقی و با ثبات در بازار سرمایه بر شمرد.

سعیدی در بخش دوم سخنان خود به نقش مسئولین در ایجاد انتظارت در بازار سرمایه و اثرگذاری بر این بازار اشاره نمود و اظهار داشت: به اعتقاد بنده اولویت اول فرهنگسازی و یا ارتقای سطح سواد مالی، مسئولین قرار دارند چون مسئولین تصمیم‌ساز هستند. وی با اشاره به فرایندهای تأیید صلاحیت در نهادهای مالی و ناشران به این موضوع اشاره کرد که کمیته‌ها و شوراهای قانونی تصمیم‌ساز که بر بازار سرمایه اثرگذارند فرایند مشابهی برای تأیید صلاحیت نداشته و غالباً تسلط یا اطلاعات درستی دربارۀ بازار سرمایه ندارند. سعیدی به‌عنوان مثال به اتفاقات اخیر دربارۀ مسئلۀ خودرو و ورود شورای رقابت به این مسئله اشاره کرد و اذعان کرد این بی‌اطلاعی نسبت به ظرفیت بازار سرمایه و ورود شورای رقابت به‌شدت به فضای اعتماد در بازار آسیب وارد می‌کند و انتظاراتی که وجود دارد باعث می‌شود که حتی اقدامات درست شما هم اشتباه درک شود و برگردان اعتماد در این فضا بسیار دشوار است.

دکتر دهقان دهنوی نیز در بخشی از سخنان خود بر این نکته اشاره کرد که اگر در بازار سرمایه محصولاتی ارائه شود که کم ریسک هستند، چیز بدی نیست. اتفاقاً یکی از نشانه‌های بازار سرمایه مناسب این است که تمام سلیقه‌های ریسک‌پذیری را پوشش بدهد. اما آن چیزی که رابطه آن را با اعتماد می‌سازد آن نوع نگاه ماست. ما نباید سعی کنیم با حذف ریسک اعتمادسازی کنیم. باید با تفهیم ریسک‌پذیری به افراد بتوانیم بازار را به سمت اعتماد پیش ببریم. در ادامه دهقان به ورود نهاد ناظر به ریزساختارهای بازار و امکان ایجاد آن از طریق تغییر در این ریزساختارها اشاره نمود و اظهار داشت: ما در کشور با یک فضایی مواجه هستیم که آن حالت مطلوب که در نظر داریم به‌راحتی قابل‌دستیابی نیست. یعنی اگر وقتی بخواهید از وضع موجود به وضع مطلوب حرکت کنید، نه امکان‌پذیر است و نه به شما اجازه این کار داده می‌شود. پس ناچار هستید در شرایط موجود بهترین حالت ممکن را در نظر بگیرید که ممکن است یک راه حل موقت باشد. وی درخصوص دامنه نوسان نامتقارن که در زمان حضور ایشان نسبت به آن تصمیم‌گیری شد اشاره کرد و افزود، هدف تصمیم‌گیری برای جلوگیری از بحران بود. اما این تصمیم هم عوارضی برای بازار داشت. مثل کاهش نقدپذیری سهام ولی باعث شد که از نزول شدید در بازار جلوگیری کند و این کاهش نقد شوندگی، بهایی بود که بابت عبور از بحران پرداخت کردیم. آیا این کار درست است و اصول علمی دارد؟ قطعاً خیر. هیچ اصول علمی به شما نمی‌گوید که محدود کردن بازار منجر به کارا شدن بازار می‌شود. ولی اصول علمی به شما می‌گوید شما می‌توانید تصمیمات موقتی بگیرید که شما را از بحران خارج کند.

دکتر سعیدی در پایان مطالب خود اظهار داشت: یک سری اقدامات درون بازار سرمایه وجود دارد که تلاش شده است برای ایجاد اعتماد به کار گرفته شوند و یک سری اقدامات باید بیرون بازار سرمایه اتفاق افتد. در درون بازار سرمایه، مهم این است که ما بعد از هر اتفاق، سریع واکنش نشان دهیم و اگر تاریخچه‌ بحران‌ها را یک نگاهی کنیم، مثلاً در کشور امریکا در سال 1907 که بحران شکل می‌گیرد، در سال 1913 نهاد ناظر بازار پول شکل می‌گیرد و بعد در سال 1929 که رکود بزرگ شکل می‌گیرد، در سال 1934 دو قانون در بازار سرمایه تصویب می‌شود که نهاد ناظر بازار سرمایه مبتنی بر آنها بوجود می‌آید. خیلی از این رویدادها در پاسخ به یک بحران اتفاق افتاده است. مدل کار، مدل نظارت و... بالاخره یک تغییری به وجود آمده است. کشورهایی هم موفق هستند که بتوانند این واکنش‌ها را خیلی سریع و به‌موقع داشته باشند و همین هم یک عاملی است که خود می‌تواند، اعتماد را مجدد بازگرداند. سعیدی به شرایط تحریمی اقتصاد کشور اشاره کرد و اذعان داشت برای ایجاد ثبات در اقتصاد و بازار سرمایه نباید فراموش کنیم که در شرایط نامتعارف قرار داریم و نباید انتظار داشته باشیم که درون بازار سرمایه ثبات و متعاقباً اعتماد به راحتی ایجاد شود..

دکتر دهقان دهنوی نیز در پایان ضمن اشاره به این موضوع که بازگرداندن اعتماد یا اعتماد افزایی در بازار سرمایه بیش از اندازه مورد توجه قرار گرفته است به این موضوع اشاره کرد که در طول سال‌های گذشته و در بازار سرمایه سایر کشورها نوسانات غیرمتعارف وجود داشته و اگر نمودار شاخص کل را مد نظر قرار دهیم صعودهای شدید و ریزش‌های شدید وجود داشته است. وی با تأکید بر شناسایی علت‌ها، به این نکته اذعان داشت که ساز و کار بازار همراه ریسک بوده و سرمایه‌گذاران برای مدیریت بهتر ریسک ضرورتاً باید به سرمایه‌گذاری غیرمستقیم روی آورند. دهقان در پایان به موضوع عرضۀ خودرو دربورس اشاره نمود و اظهار داشت قیمت‌گذاری دستوری، منافع سرمایه‌گذاران را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باید از این حقوق سرمایه‌گذاران دفاع شود.

برای مشاهدۀ کل نشست به لینک زیر مراجعه فرمایید:

https://drive.google.com/file/d/1mjMzAPAMWoe2UI8tSGriNMCKe-JzpeAS/view